دانشمندان درخصوص علت پیدایش ابرهای نازک آبی رنگی که با درخشش کهربایی خود مناظر زیبایی را به وجود می آورند ، اختلاف نظر دارند.

دان پتی ،یکی از خدمه ایستگاه فضایی بین المللی در گفتگویی تلویزیونی که از طریق تلویزیون ناسا پخش شد، گفت در طی هفته گذشته خدمه ایستگاه بارها به مشاهده ابرهای noctilucent که به ابرهای شب تاب یا NLC نیز معروفند، پرداخته اند.این گونه از ابرها که در ارتفاعی بین 80 تا 100 کیلومتری سطح زمین و در جایی که می توان آن را مرز اتمسفر زمین و فضا نامید ، تشکیل می شوند به رنگ آبی خیره کننده ای می درخشند و اگرچه گاهگاهی می توان آنها را از روی زمین نیز مشاهده کرد اما منظره این ابرها از فضا بسیار واضحتر و آشکار تر است. ابرهای شبتاب گونه جدیدی از ابرها هستند که تاریخچه دیده شدن آنها به سال 1263 خورشیدی (1885 میلادی) باز میگردد.

در آن سال آتشفشان کوه کارکاتوا در کشور اندونزی یکی از عظیم ترین فعالیتهای آتشفشانی خود را آغاز کرده بود ، به طوریکه خاکستر ناشی از این فعالیت آتشفشانی تا ارتفاع 80کیلومتری سطح زمین پرتاب می شدند.در طی این مدت ساعتی پس از غروب کسانی که به تماشای آسمان می نشستند ابرهای میله ای شکلی را می دیدند که با تلالو آبی درخشانی در آسمان می درخشیدند . دانشمندان در آن زمان احتمال می دادند که این ابرها ناشی از فعالیت این کوه آتشفشانی باشد.اما این ابرها بسیار پیچیده تر از آن چیزی بود که ابتدا تصور می شد ، چراکه پس از پایان فعالیتهای آتشفشانی این کوه و آرام گرفتن ذرات غبار و خاکستر ناشی از آن نیز مشاهده این ابرهای مرموز و زیبا نه تنها ادامه یافت بلکه گسترش بیشتری نیز پیدا کرد. اگر تا صد سال پیش این ابرها تنها در عرضهای شمالی یا جنوبی دیده می شدند امروزه دامنه رویت این ابرها به عرضهای میانی نیز کشده شده است.

دان پیت ، خدمه ایستگاه فضایی بین المللی که تصویر واضح او از این ابرها در بالای این صفحه نشان داده شده است.بین سالهای 1362 تا 1372 در آزمایشگاه ملی لس آلاموس در آمریکا به تحقیق در خصوص این ابرها پرداخته است.وی در مورد این ابرها می گوید این ابرها قطعا درون جو زمین و در طبقات فوقانی لایه موسوم به mesosphere قرار دارند . این لایه از جو زمین در ارتفاعی بین 50 تا 85 کیلومتر از سطح زمین قرار دارد و دمای آن 125 درجه سانتیگراد زیر صفر و 100 میلیون برابر خشک تر از صحراهای زمین است. با وجود این این ابرها قطعا از کریستالهای کوچک آب تشکیل شده اند . اندازه این کریستالها از اندازه ذرات معلق درون دود سیگار نیز کوچکتر هستند و همین بلورهای کوچک عامل درخشش این ابرها با رنگ آبی منحصر به فرد آن است.

پیدایش این ابرها در این ارتفاع برای دانشمندان تعجب برانگیز است چراکه برای تشکیل ابر علاوه بر وجود مولکولهای آب باید نوعی از ذرات معلق نیز موجود باشند که مولکولهای آب به آن چسبیده و ابر را تشکیل دهد. در ابرهای معمولی که در ارتفاع های پایین تشکیل می شوند ذرات گرد و غبار سطح زمین و صحراهای آن که توسط بادهای شدید به آسمان بلند شده اند ، این نقش را بر عهده می گیرند. اما در ارتفاعی که ابرهای شب تاب ظاهر می شوند امکان این امر وجود ندارد.شاید در سال 1263 آتشفشان بزرگ اندونزی توانسته باشد ذرات را به این ارتفاع پرتاب کند و باعث پدیدار شدن این ابرها شود اما قطعا پس از آن علل دیگری در پیدایش ابرها دخالت داشته اند.گروهی از دانشمندان حدس می زنند شاید ذرات فضایی در تشکیل این ابرها دخالت داشته باشند.

ذراتی که شاید در اثر گذر دنباله دارها و ورود شهابسنگها به جو زمین در این ناحیه از جو زمین باقی می مانند. اگرچه در این خصوص نتیجه قطعی به دست نیامده است اما در عوض برای توضیح چگونگی انتقال مولکولهای آب به این ارتفاع مشکلی وجود ندارد. مولکولهای آب توسط جریانهای قوی باد که در تابستانها ایجاد می شود از لایه های میانی جو به این منطقه منتقل می شوند و این امر علت این واقعیت را توضیح می دهد که چرا این ابرها تنها در تابستانها دیده می شوند و زمستانها نمی توانیم آنها را ببینیم .این ابرها همچنین ممکن است نتیجه ای از تاثیرات گرم شدن زمین در اثر پدیده گلخانه ای باشد این احتمال به ویژه از آنجا تقویت می شود که بدانیم اولین مشاهدات این ابرها در آغاز انقلاب صنعتی بوده است. در حال حاصر سوالات جدی در خصوص این ابرها مطرح است.

آیا این ابرها نشانه ای از تغییرات آبو هوایی زمین است ؟ آیا نشان از یک بارش شهابی ناشناخته دارد؟ ممکن است پاسخ هر دو این سوالات مثبت باشد. ناسا در سال 1384 ما هواره جستجوگری به نام Aeronomy of Ice in the Mesosphere یا AIM را به مداری در ارتفاع 550کیلومتری سطح زمین پرتاب خواهد کرد که به کمک داده های این ماهواره دانشمندان تصویر بهتری از این ابرها به دست خواهند آورد. این ماهواره با کمک دوربینها و حسگرهای گوناگون خود تصاویر کاملی از این ابر ها تهیه خواهد کرد و به اندازه گیری دما و ترکیب شیمیایی این ابر ها خواهد پرداخت و در عین حال به شمارش ذرات معلق در نواحی بالایی جو و زیرنظر گرفتن شهابهایی خواهد پرداخت که با جو زمین برخورد می کنند. بدین ترتیب تمامی پارامترهای لازم برای درک بهتر این ابرها در اختیار دانشمندان قرار خواهد گرفت . تا آن زمان تنها می توان از دیدن این ابرها لذت برد. اگر امکان آن را ندارید که از فضا به این ابرهای درخشان آبی بنگرید، نگران نشوید. تابستانها فرصتی است که به جستجوی این ابرها بروید .

در عرضهای جغرافیایی بالای 40 درجه در فاصله زمانی 30 دقیقه تا یک ساعت پس از غروب خورشید یعنی هنگامیکه خورشید 6 تا 16 درجه زیر افق قرار دارد به جستجوی این ابرها بپرازید. این ابرها به شکل نوارهای رشته رشته و آبی درخشانی دیده خواهند شد. در زمانی که به جستجوی آنها می روید دوربین عکاسی خود را نیز فراموش نکنید ، چراکه احتمال کمی وجود دارد که بتوانید آنها را در شرایط مناسب عکاسی ببینید و اگر چنین فرصتی را از دست دهید احتمال تکرارا آن بسیار اندک خواهد بود.