روز چهارم اکتبر1957 (12مهر1336) ماهواره کوچک وابتدایی اسپوتنیک در مدار زمین قرار گرفت درآنروزحتی خوش بین ترین دانشمندان این طرح تصورنمی کردند. اقدام آنهانخستین گام از مجموعه فعالیت هایی باشد که زندگی بشررادرکمتراز50 سال دگرگون کند ، اکنون بیش از 2500 ماهواره فعال در مدارهای مختلف اطراف زمین قرار گرفته اند تا خدمات گوناگونی رابرای انسان انجام دهند.

با افزایش تعداد ماهواره ها درمدار زمین فصل تازه ای نیزدرعرصه نجوم آماتوری آغاز شده است . اگر شبی صاف ، به دورازنور شهربه آسمان بنگرید بجز ستاره ها ، سیارات ، اجرام غیر ستاره ای ، نواردرخشان راه کهکشان وشهاب هایی که گهگاه سینه شب را می شکافند، شاید نقاط نورانی ببینیدکه به آرامی ازسویی به سوی دیگر آسمان می خرامندو گاهی یکباره در گوشه ای ازآسمان پرنور می شود.

پرنورترین ماهواره های آسمان شب

تعداد زیادی ازماهواره ها درمدارهایی قراردارند که هنگام بازتاب نور خورشید به راحتی وبا چشم غیر مسلح دیده می شوند. ماهواره های ایرید یوم بر خلاف اندازه کوچکشان در خشانترین ماهواره های آسمان شب اند که ممکن است روشنایی آنها در لحظاتی به چهل برابر درخشش سیاره زهره برسد. رصد این درخش های ایرید یوم هیجان انگیزترین نوع رصد ماهواره هابا چشم غیرمسلح است. ایرید یوم ها در واقع ازماهواره های مخابراتی هستند که در600 کیلومتری زمین قراردارند این ماهواره ها به دلیل استفاده از آنتن های بسیار صیقلی موسوم به MMA در ساعاتی قبل از طلوع و یا بعدازغروب خورشید براثربازتاب نورخورشید درخش های بسیارروشنی راایجاد می کنند که اگررو به شما بازتاب شود آنها را می‌بینید این درخش ها گاهی آنقدرپر نورند که درتاریکی شب ، براثر نورخیره کننده آنها می توانید سایه خود را بر زمین ببینید.

بین این ماهواره های درخشان آشناترین نام تلسکوپ قضایی هابل است.این تلسکوپ 12 سال پیش به کمک شاتل دیسکاوری در مداری به ارتفاع حدود 600 کیلومتری زمین قرار گرفت. تلسکوپ فضایی ازروی زمین بصورت نقطه ای از قدر 3 دیده می شود. هابل را نمی توان هر شب رصد کرد.اما وقتی در شب از بالای سرتان گذر کند مسیری طولانی را با سرعت کمی در آسمان طی می کند شما حتی می توانید این تلسکوپ غول آسا با تلسکوپ های خودردیابی کنید هرچند جزییات آن دیده نمی شود.

 

اما اگر به دنبال رصد جزییات یک ماهواره از زمین هستید بهترین انتخاب ایستگاه غول پیکر فضایی است. ایستگاه فضایی بین المللی(ISS ) که به کمک 16 کشورمختلف جهان همچون پازل بزرگی درفضا سرهم می شود. بازتاب نور از ا ین ایستگاه که در ارتفاع 370 کیلومتری زمین قرار داردآ ن را در آسمان نمایان می کند گرچه امکان رصد این ایستگاه وجود ندارد گاهی چندین بارطی یک شب از بالای سرتان عبور می کند قدرایستگاه معمولا بین1 تا 3 متغییراست گرچه گاهی با قرار گرفتن صفحات آن در موقعیت مناسب نسبت به خورشید به قدر 3- می‌رسد.سرعت ایستگاه نسبت به هابل بیشتر است. یکی ازجذاب ترین زمانهابرای رصدایستگاه فضایی وقتی است که شاتل به آن متصل شده باشد در آ ن زمان شما می توا نید ملاقات آ ن دورا در ارتفاع حدود 400 کیلومتری زمین رصد کنید در هنگام اتصال یا جدا شدن شا تل و ایستگاه با چشم غیر مسلح می توان دو نقطه نورانی را در آسمان تشخیص داد. اما هیجان انگیزترین زمان رصد ایستگاه ، هنگام گذرآن از مقا بل قرص ماه است این اتفاق بویژه هنگامیکه ماه به حالت تربیع نزدیک است بسیار با شکوه است . نقطه نورانی وارد بخش روشن ماه می شود و لحظاتی بعد وارد بخش زمین تاب آن می گردد همه چیز در چند ثانیه رخ می دهد، مقارنه قمرطبیعی زمین وبزرگترین قمرمصنوعی آن بسیار دیدنی است.

سال 467 در زمان سلطنت جلال الدین ملکشاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام الملک ، چون خواستند ترتیب تقویم یعنی محاسبه سال و ماه را بر طبق قوانین نجومی و دقیق معین کنند، گروهی از دانشمندان آگاه به علم نجوم را برای این کار انتخاب کردند و آنها مامور بودند تا محاسبه را ترتیب دهند و این محاسبه ، درست ترین و دقیق ترین محاسبه سال شماری و معروف به تقویم جلالی است و خیام یکی از این دانشمندان و گویا سرپرست این گروه بوده است.هر دستگاه تقسیم زمان به سال ، ماه ، هفته و روز و جدولی که شامل این تقسیمات است ، به تقویم یا تاریخ موسوم است.همه این دستگاه های قراردادی حساب زمان در نهایت به امور متناوب طبیعی و دوره های گردش طبیعی برمی گردد. در واقع باید گفت که تاریخ تقویم از زمانی شروع می شود که انسان به حال ماندگاری به زراعت پرداخت ؛ در نتیجه متوجه شد که موسم بذرافشانی به فواصل منظم همه ساله بازمی گردد.سپس به شمردن ایام میان 2 موسم متوالی بذرافشانی پرداخت.

ماههای قمری و مشکلات آن

از نخستین پیشرفت هایی که در حساب زمان حاصل شد، اتخاذ دوره گردش قمر بود. منجمان 2 تعریف برای ماه دارند؛ ماه نجومی که فاصله زمانی میان دو عبور متوالی قمر از مقابل یک ستاره ثابت است و ماه هلالی ، که فاصله زمانی میان دو مقارنه قمر و خورشید است.ماهی که در آن روزها از آن استفاده می شد، ماه هلالی بود. پس از آن که استفاده از ماههای قمری بر استفاده فصلها در تقسیم سال طبیعی غلبه پیدا کرد، ماهها را بر حسب فصلی که در آن می افتاد، نامگذاری کردند.مبنا قرار دادن ماههای قمری ، به عنوان حساب زمان ، با مشکل مواجه شد؛ چون پدیده های طبیعی که ماهها به مناسبت آنها نامگذاری شده بودند، باید همواره در همان ماه پیش بیاید که این ممکن نیست. راصدین نخستین ، وسیله ای برای محاسبه طول دقیق سال شمسی و قمری نداشتند، ولی عده ای از آنها، با شمردن تعداد ایام میان 2 انقلاب متوالی یا 2 اعتدال متوالی و حساب متوسط ارقام حاصل در طی چندین سال ، طول سال شمسی را نزدیک به 365 شبانه روز به دست آورده بودند. این گونه که مشهود است، سال شمسی نزدیک به 11 شبانه روز از 12 ماه هلالی ، طولانی تر است. اگر یک رصدکننده بدوی می خواست تناظر ماهها را با فصول طبیعی تا حدی محفوظ نگه دارد، مجبور بود اختلافی را که از جمع شدن تفاوت 11 روز در هر سال حاصل می شد و پس از 3 سال به بیش از یک ماه اضافه می شد، تصحیح کند.راه ساده این مساله ، کبس (kabs) یعنی الحاق یک ماه قمری اضافی بود. در چنین دستگاهی ، بعضی سالها 12ماهه و بعضی 13 ماهه می شدند.بسیاری از اقوام بدوی کبس را از طریق مشاهده انجام می دادند.

سال شمسی

برای مصریان قدیم ، به مناسبت نقش حیاتی طغیان های سالانه رود نیل در اقتصاد زراعتی آنها و به ترتیب نسبتا منظم این طغیان ها، سال شمسی اهمیتی بیش از سال قمری داشت.به همین دلیل ، از زمانهای بسیار دور، تقویم شمسی خالص ، جایگزین تقویم قمری بدوی شد. سال شمسی به 3 فصل 4 ماهه تقسیم می شد.هر ماه 30 شبانه روز بود و پس از 12 ماه ، 5 روز اضافی درج می شد و به این ترتیب ، سال درست ، مرکب از 365 شبانه روز بود.در سالی که این تقویم اختیار شد، اولین روز اولین ماه ، مقارن ، رصد تشریق شعرای یمانی آغاز شد و انتخاب آن مسلما به این سبب بود که تقریبا مقارن آغاز طغیان نیل و انقلاب صیفی بود.

تقویم جلالی یا ملکی

تقویم شمسی که در زمان جلال الدوله ملکشاه سلجوقی تاسیس شد و در قسمت اعظم ایران رواج یافت ، همان تقویمی است که امروزه رایج است.مبدا این تقویم روز جمعه 9 رمضان 471 هجری قمری است. سال جلالی از اول بهار آغاز می شود و 12 ماه 30 روزه و 5روز اضافی به دنبال ماه دوازدهم دارد. روز اول سال جلالی ، یعنی روز ورود خورشید به اعتدال بهاری با روز ورود خورشید به نخستین درجه حمل انطباق یافت با این قرارداد، سال جلالی به عکس سال مسیحی که در هر 10 هزار سال ، قریب 3 روز با سال شمسی اختلاف پیدا می کند، همیشه مطابق با سال شمسی قرار دارد و آن را می توان دقیق ترین تقویم جهان دانست ؛ ولی سالهای کبیسه در تقویم جلالی ، ثابت نیستند و کبیسه کردن موقوف به نتایج رصد هر سال است.

تقویم های زرتشتی

زرتشتی گری در دوره ساسانی رواج یافت. پس از حمله اعراب ، زرتشتیان در مناطق مختلف پخش شدند که باعث پیدایش تقویم های گوناگون شد.تقویم زرتشتی ، خورشیدی است و با زمان تاجگذاری آخرین پادشاه زرتشتی ، یزدگرد سوم ، شروع می شود.سال تقویم اوستایی (زرتشتی) در هر 4 سال ، یک شبانه روز یا به طور دقیق تر در هر 128 سال ، 31 شبانه روز از سال شمسی حقیقی عقب می افتد و در نتیجه ، مثلا نوروز در طول سال تغییر می کند.در باب تنظیم زمان در ایران باستان ، اطلاعات قطعی در دست نیست. احتمالا در بدو امر، سال قمری ایجاد شده ، ولی ظاهرا میان مردم کشاورز و گله دار، که اساس کارهایشان بر فصول طبیعی است ،باید بزودی ترتیب کبیسه ای داده شده باشد.اولین شکل تقویم که از آن نزد اقوام ایرانی خبر داریم ، تقویم اوستایی قدیم است که قمری - شمسی و آغازش بر پایه انقلاب سیفی بوده است.بعید نیست که در نتیجه مهاجرت اقوام ایرانی و به اقتضای آب و هوا یا به واسطه رابطه ای که با تمدن بابلی و آشوری داشتند، مبدا سال آنها تغییر کرده باشد. نشانه این تقویم پارسی قدیم در کتیبه های داریوش پیدا شده است.تقویم اوستایی در تمام جزییات با تقویم مصری مطابق است و هر روز ماه ، چنان که در مصر معمول بوده ، به یک فرشته موکل منسوب و به اسم او موسوم است و البته تنها مشکل در این تقویم ، همانند بسیاری از تقویم های دیگر، کبیسه گیری بوده است که این مشکل با به وجود آمدن تقویم جلالی تا حدودی حل شد.

یکی از مشهورترین نظریه های فضایی عصر حاضر دایر بر این که هیچ چیزی قادر به فرار از سیاهچاله ها نیست توسط خالق این نظریه نقض شده است.

استفان هاکینگ، فیزیکدان مشهور و استاد دانشگاه کمبریج می گوید نظریه مشهور او درباره سیاهچاله ها تاکنون اشتباه بوده است.

وی در کنفرانسی با موضوع جاذبه در دابلین گفت که او در نظریه اش، دایر بر این که هرچه که به درون سیاهچاله ها (black holes) سقوط کند نابود می شود، تجدید نظر کرده است.

او اکنون به این نتیجه رسیده است که سیاهچاله ها ممکن است به "اطلاعات" اجازه فرار دهند. تحقیقات تازه او حتی ممکن است به حل "پارادوکس اطلاعات سیاهچاله" که یکی از معماهای مهم فیزیک نوین است کمک کند.

او در هفدهمین "کنفرانس بین المللی نسبیت عام و جاذبه" در سالنی آکنده از مخاطبان نظریه تازه خود را در مقاله ای تحت عنوان "پارادوکس اطلاعات برای سیاهچاله ها" ارائه کرد.

او که از مدت ها قبل فلج شده است از طریق دستگاه سخن ساز رایانه ای تکلم می کرد.

به این ترتیب او نظریه سال 1975 خود را که حیرت انگیزترین پیشرفت علمی در زمینه مطالعه سیاهچاله ها تلقی می شود اصلاح کرده است.

افق رویداد

سیاهچاله شیئی فضایی است که اگر چیزی وارد آن شود امکان فرار از آن نخواهد داشت. مرز سیاهچاله "افق رویداد" خوانده می شود. سیاهچاله گاه در اثر فروپاشی ستارگان عظیم به درون خود شکل می گیرد و گفته می شود حتی نور قادر به فرار از آن نیست.

اما اکنون آقای هاکینگ به این باور رسیده است که سفر به سیاهچاله ممکن است چنانکه تاکنون تصور می شد سفری یک طرفه نباشد.

گری گیبونز، فیزیکدان و استاد دانشگاه کمبریج گفت که براساس تعریف تازه هاکینگ، افق رویداد سیاهچاله ها از مرز مشخصی که کلیه محتویات درونی سیاهچاله را از جهان بیرون مجزا کند برخوردار نیست.

آقای گیبونز گفت: "تصور می شد که زمانی که چیزی به داخل سیاهچاله سقوط کرد برای همیشه گم و ناپدید شده است و تنها اطلاعاتی که درباره سیاهچاله باقی می ماند، جرم و سرعت چرخش آن است."

اما این فرض با قوانین فیزیک کوانتوم که رفتار جهان را در کوچکترین ابعاد (اجزای اتم) توضیح می دهد متغایر است. این قوانین حکم می کند که اطلاعات نمی تواند برای همیشه از دست برود و نابود شود.

این که اطلاعات از دست می رود یا نه، دارای پیامدهای مهم عملی و فلسفی است.

پروفسور گیبونز گفت: "خیلی ها می خواستند باور کنند که اطلاعات می تواند از سیاهچاله فرار کند، اما نمی دانستند فرار آن چگونه ممکن است."

30 سال انتظار

استفان هاکینگ برای سالیان دراز استدلال می کرد که میدان جاذبه شدید سیاهچاله ها قوانین کوانتوم را به نوعی وارونه می سازد.

او اکنون این اندیشه را کنار گذاشته است.

تعریف تازه پروفسور هاکینگ حاکیست که سیاهچاله ها هرگز به طور کامل چیزهایی را که به داخل آنها می افتند نابود نمی کنند و این اجرام تا مدت های طویل به ساطع کردن تشعشعات به جهان بیرون ادامه می دهند و در نهایت سر می گشایند و اطلاعات درون آنها آشکار می شود.

او گفت: "من برای 30 سال به این مساله فکر کرده ام ولی حالا جواب آن را دارم."

سیاره شناسان دانشگاه ایالتی واشنگتن آمریکا می گویند ارتفاعات سیاره زهره پوشیده از لایه ای "برفکی" از جنس فلزات است. به گفته دانشمندان از آنجا که سطح زهره از حرارت کافی برای ذوب کردن سرب برخوردار نیست، فلزات بخار شده و در محیط سردتر ارتفاعات آن منجمد می شود. مشاهدات راداری گذشته توسط فضاپیماهای گردنده در مدار زهره نشان داده بود که ارتفاعات این سیاره به شدت خاصیت انعکاسی دارد. کشف تازه می تواند علت این پدیده را توضیح دهد. محاسبات دقیق، که قرار است در نشریه "آیکاروس" منتشر شود، حاکیست که سرب و بیسموت به پوسته زهره حالتی فلزی و براق می دهد.

تپه های درخشان

بسیاری از فرهنگ ها و تمدن های جهان، زهره را که اغلب به صورت یک نقطه روشن و نورانی به هنگام سپیده دم یا حوالی غروب در افق پدیدار می شود، مظهر زیبایی می دانند. اما هرچند زهره تقریبا به اندازه زمین است، مجاورت آن به خورشید ماهیتی کاملا متفاوت به آن می بخشد. جو ضخیم زهره که عمدتا از دی اکسید کربن تشکیل شده است، باعث ایجاد شرایط گلخانه ای شدیدی می شود که اشعه خورشید را در درون خود به تله می اندازد. به این ترتیب سطح سیاره داغ می شود و حرارت آن به طور متوسط به 467 درجه می رسد. همچنین فشار سطح زهره 90 برابر فشار سطح زمین است. تنها با استفاده از رادار می توان به آنچه در زیر ابرهای کدر زهره نهفته است نظر انداخت و چندین ماموریت فضایی تاکنون به کمک رادار مطالعاتی را از مدار زهره انجام داده اند که عمده ترین آنها ماموریت کاوشگر "ماژلان" در فاصله سال های 1991 تا 1994 بود. تصاویر ماژلان منجمان را به حیرت انداخت، چرا که برای نخستین بار توانستند جزئیات زیادی را در سطح زهره مشاهده کنند. آن عکس ها نشان می داد که این سیاره پوشیده از علائم آتشفشانی نظیر دشت های وسیعی از گدازه ها، میادینی از گنبدهای کوچکی از جنس مواد مذاب و آتشفشان های بزرگ است. اما این تصاویر باعث سردرگمی دانشمندان نیز شد. به نظر می رسید که بخش هایی از ارتفاعات زهره از درخشندگی نامتعارفی برخوردار است و تشعشعات راداری را خیلی بهتر از مناطق پست تر منعکس می کند. برای توضیح این پدیده چندین نظریه مطرح شد که از آن جمله نظریه وجود لایه ای فلزی (به خصوص تلوریوم) بود. پوسته سربی این نظریه می گوید که حرارت بالای لایه های پایین تر زهره باعث می شود هر فلزی بخار شود و تنها به صورت مه ای از فلزات وجود داشته باشد. تنها در ارتفاعات بالاتر و خنک تر است که این فلزات منجمد شده، و یک لایه نازک و به شدت صیقلی تشکیل می دهند. لورا شافر و بروس فگلی از دانشگاه واشنگتن در سن لوئیس با استفاده از محاسبات شیمیایی شامل 660 ترکیب مختلف فلزی نتیجه گیری کرده اند که نه فلز تلوریوم، بلکه سرب معمولی احتمالا عامل این پدیده است. پژوهشگران تخمین می زنند که تشکیل این پوسته در ارتفاعات زهره چیزی میان چند هزار سال تا چند میلیون سال طول کشیده است.